Inhoud
Sauna is een van oorsprong Finse benaming voor een ruimte waarin een droog heteluchtbad genomen kan worden. De temperatuur is zo hoog, 80-120°C, dat de bader snel gaat zweten.
Het zweten wordt als reinigend ervaren, daarom wordt het bezoeken van een sauna ook wel als "saunabad aangeduid in de zin van persoonlijke verzorging. Ook mentaal wordt zo'n heteluchtbad door regelmatige saunabezoekers als "reinigend", ontspannend, ervaren.
Baby's mogen niet mee in de sauna, omdat zij hun lichaamstemperatuur nog onvoldoende kunnen regelen.
De kachel
Later is men blokhutten gaan bouwen. In de oostelijke Finse provincie Karelia werd hierin een houtgestookte open kachel geplaatst. Omwille de gelijkmatige verwarming werden ook hier stenen gebruikt en op de kachel gelegd en vervolgens door de vlammen verhit. Door de convectie van de warme stenen walmde de rook van het houtvuur door de ruimte en deze werd via een opening of de openstaande deur afgevoerd. Dit waren de eerste savusauna's. Vanwege de geur van het hout en de wijze van opwarming is dit nog steeds bij de Finnen hét saunamodel. In het oosten en noorden van het land doet men dit nog vaak op deze wijze. Nadeel van dit type sauna is dat het vrij lang duurt voordat de sauna "rijp" is. Immers, eerst moeten de stenen verhit worden, daarna de ruimte, vervolgens duurt het nog enige tijd voordat de wanden hun stralingswarmte afgeven. Daar komt nog bij dat door deze manier van stoken de ruimte en banken met zwarte roet aanslaan.
Pas in de 20e eeuw is men een gesloten kachel met een schoorsteen naar buiten gaan gebruiken. Om de warmte te kunnen reguleren én om water op de stenen te kunnen gieten, is zo'n kachel aan de bovenkant voorzien van een luikje. Het grote voordeel van dit type sauna is dat zuiniger met brandhout kan worden omgegaan, de ruimte aanmerkelijk schoner blijft en de buitendeur nagenoeg gesloten kan blijven waardoor er minder warmte verloren gaat.
Al vrij snel kwam er de tweede generatie van kachels. De stenen liggen bij dit type op een ijzeren rooster boven het vuur. De ketel waarin het vuur wordt gestookt blijft nu continu branden terwijl de stenen wel worden verwarmd maar niet door de vlammen wordt geraakt. Met deze constructie kan het vuur, en dus de temperatuur, beter worden gereguleerd.
Rond de jaren 70 van de vorige eeuw komt de eerste elektrische kachel op de markt. De manier waarop de stenen worden verwarmd is gelijk aan de tweede generatie houtkachel. De energie kan echter nauwkeuriger worden geregeld. Ook kunnen de kachels kleiner gehouden worden. Vanwege de constante elektrische energie is er minder steenmassa nodig. Omdat het brandgevaar nu wat kleiner is, kan de sauna ook in hotels en woningen worden geplaatst. De elektrisch verwarmde sauna levert daarentegen een drogere lucht waardoor zij anders ervaren wordt dan de houtgestookte sauna.
Naakt
Een van de gevolgen van een saunabad is dat men gaat zweten. De huid wordt hiermee gereinigd. Het vuil dat in de poriën zit wordt naar buiten gedreven. Zou men in de sauna een badpak of zwembroek aanhouden dan zal de onderliggende huid kunnen gaan irriteren en ontsteken door het ophopende vuil. Hetgeen resulteert in Miliaria rubra. Omdat het lichaam zweet, zal de badkleding dit deels opnemen. Met het douchen kan dit onvoldoende worden afgespoeld; noch van de kleding, noch van de huid. Omdat er van verschillende baden en andere faciliteiten gebruikgemaakt gaat worden, zal vanwege de hygiëne badkleding achterwege blijven.
Als meerdere mensen gelijktijdig de sauna gebruiken - en meestal is dat het geval - kan het naakt aanleiding geven tot controverse.
In Nederland worden openbare sauna's meestal gemeenschappelijk gebruikt, maar vaak zijn er uren waarop alleen vrouwen (of alleen mannen) worden toegelaten. Soms zijn er dagen of uren waarop zwemkleding verplicht is. Ook komt voor de "badkleding-mag-dag" (clothing optional).
In Finland, dat geldt als bakermat van de sauna, is zwemkleding ondenkbaar. Er zijn daar echter veel particuliere sauna's, zodat de gebruikers binnen de privacy van het eigen gezin blijven. Gasten gebruiken de sauna met de gezinsleden van het eigen geslacht. Openbare sauna's in Finland zijn gescheiden voor mannen en vrouwen.
In andere landen geldt weer een ander gebruik. Zo is in veel landen zwemkleding heel vanzelfsprekend.
Benodigdheden
- Badslippers vanwege de hygiëne en tegen uitglijden op natte vloeren.
- Badjas. Deze is in het restaurantgedeelte en bij de bar doorgaans verplicht.
- Badlaken. Voor op de saunabank.
- Eén of twee handdoeken om na het douchen af te drogen. Ook prettig om bijvoorbeeld tijdens het voetenbad op te gaan zitten.
- Doucheshampoo en zeep. De meeste bedrijven hebben deze middelen voor hun gasten klaar staan.
Een saunagang
De werking en het effect van een saunabad op de "juiste" wijze beleven staat hieronder beschreven, hoewel een ieder er vrij in is deze saunagang - ook wel saunaronde genoemd - op haar of zijn eigen manier te doen. Toch moet opgemerkt worden dat bij het afwijken van de stappen, zeker wat betreft het afkoelen, warmtestuwing in het lichaam kan ontstaan waardoor men onwel kan worden. Zeker voor de beginner is onderstaand schema een goede leidraad. Hygiëne is zeer belangrijk; het onderstaand stappenschema verduidelijkt dat. Aangeraden wordt badslippers te dragen en vooraf het toilet te bezoeken.
- 1. Douchen
Een saunagang begint altijd met een warme douche. Ook al heeft men thuis net gedoucht. Het is dan om de medegasten te laten zien dat men de hygiëne serieus neemt. - 2. Afdrogen
Dit moet worden gedaan om straks in de sauna de hete lucht op de huid te kunnen toelaten. Zou men nat de cabine ingaan dan wordt het zweten tegengegaan. Ook is dit zeer hinderlijk voor de andere gasten omdat de banken waarover men heenstapt, of op gaat liggen, nat worden. - 3. Warm voetenbad 5 à 10 minuten
Een essentieel onderdeel van een saunagang is het warme voetenbad. Middels het warme water wordt het bloed in de voeten op een hogere temperatuur gebracht en daarmee het lichaam voorbereid op de sauna. De haarvaten worden via het zenuwstelsel verwijd en de poriën geopend. - 4. Sauna 6 à 15 minuten
Beginnend kan men op de onderste bank plaatsnemen. Zitten of liggen naar wat men wil, maar met de voeten op gelijke hoogte als de billen. Hierdoor warmt men gelijkmatiger op. De badslippers moeten, afhankelijk van het saunabedrijf of drukte, buiten de cabine blijven dan wel op de vloer blijven staan.
Geoefende saunagasten klimmen vaker naar de hogere banken om daar te gaan zitten of liggen. Altijd dient eerst een handdoek of badlaken uitgespreid te worden. Vanwege de hete banken, maar ook al om de hygiëne.
De minimale saunaduur is 6 minuten. Dit is nodig om alle poriën goed te openen zodat de zweetklieren hun werk kunnen gaan doen. Zou men deze tijd niet afwachten dan is er een kleine kans op warmtestuwing omdat het lichaam de opgenomen warmte nog niet kan afvoeren. De maximaal aanbevolen tijd is 15 minuten waarvan de laatste 2 minuten zittend, meestal op de onderste bank. Vooral als men gelegen heeft zou men duizelig kunnen worden. Door even te gaan zitten kan het lichaam weer aan de verticale houding wennen. - 5. Koud luchtbad 5 à 15 minuten
Na het heteluchtbad komt het koude luchtbad. De longen staan klaar om volop zuurstof op te nemen waar het lichaam nu om vraagt. Dit luchtbad kan men nemen door naar buiten te gaan. Minimaal 5, maar beter is 15 minuten. In Finland krijgt men dit bad vaak vanzelf, tussen het verlaten van de saunahut en het bereiken van het meer waarin men zich afkoelt. - 6. Koud afspoelen en dompelbad
Als er geen meer voorhanden is dan zal in een openbaar saunabedrijf eerst een koude douche genomen worden. Ook wordt de afkoelslang veel gebruikt.
Nadat al het zweet afgespoeld is kan er een koud dompelbad genomen worden. Het is erg belangrijk dat er goed afgekoeld wordt! Met name het hoofd. - 7. Warm voetenbad 5 à 10 minuten
Een saunagang eindigt altijd weer met een warm voetenbad. Het afgekoelde lichaam wordt zo geleidelijk op aangename temperatuur gebracht. De warmte trekt in het lichaam omhoog en de poriën, die zich tijdens het afkoelen snel gesloten hebben, openen zich weer.
Als men tijdens het voetenbad weer iets begint te zweten dan moet beslist punt 6, gevolgd door punt 7, herhaald worden! Dit in verband met mogelijke warmtestuwing. - 8. Rust Minimaal 15 minuten
Voordat de saunagang herhaald wordt moet er voldoende gerust worden. In deze pauze kan gelijk het vocht worden aangevuld door iets te drinken. Ook geeft het lichaam tijdens de rust nog wat overtollige warmte af.
Een complete saunagang duurt anderhalf tot twee uur. Inclusief rusten en wat drinken. Vaak wordt zo'n gang twee- of driemaal herhaald. Hier mag dan de eerste stap, het douchen, worden overgeslagen. Desgewenst kan men een verblijf in een sauna verruilen voor eentje in een stoomcabine. Onderdeel van rust en herstel kan een duik in een meestal wel aanwezig zwembad zijn. Gezien de relatief hoge temperatuur dient men pas na afdoende rust in een bubbelbad plaats te nemen.
Löyly
De sauna is een heteluchtbad. Met de temperatuur en luchtvochtigheid kan gespeeld worden. Zoals de Finnen destijds al hadden opgemerkt, geeft een scheut water op hete stenen van de kachel een hitte-shot. Hiermee verspreiden de hete waterdeeltjes zich zeer snel door de ruimte om vervolgens op de huid van de aanwezigen neer te slaan. Deze gewaarwording noemen de Finnen löyly. Een must voor veel gevorderde saunagangers. Het effect is dat de huid extra hard begint te zweten. Deze hitte wordt als weldaad ontvangen. Een geheel andere benadering, maar met een soortgelijk effect, is het gebruik van berkentakjes. Zachtjes wordt hiermee op de huid getikt waarop de zweetklieren reageren.
Een löyly - of in het Nederlands het effect na een opgieting, of in het Duits Aufguss genoemd - wordt een steeds meer belangrijk item in het moderne saunabedrijf. Het zijn steeds vaker rituelen die door saunameesters worden uitgevoerd.
Temperatuur
Een temperatuur van 90 graden Celsius kan goed verdragen worden mits de luchtvochtigheid maar laag is. In een droge sauna is dit minder dan 15%. Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld een stoombad met een relatieve vochtigheid van 100% is daar een temperatuur van 50 graden Celsius al erg heet. Hierom kan een löyly heel even als erg heet worden aangevoeld.
Warme lucht trekt omhoog. Zo kan het dat de temperatuur bij het plafond, ruim boven de 100 graden Celsius uitkomt en het bij de vloer dan ongeveer 30 graden blijft. De meeste saunacabines hebben banken op verschillende hoogten. Saunagasten kunnen zo hun favoriete temperatuur opzoeken.
Fysiek
In de sauna kan de lichaamstemperatuur tot 39 graden Celsius oplopen. De bloedvaten verwijden zich, de huidporiën gaan open en de zweetklieren worden in werking gesteld. Als gevolg van de zweetreactie wordt de huid hierdoor weer afgekoeld. Omdat het vocht uit het bloed wordt gehaald, zal dit in volume afnemen en daarmee de bloeddruk doen dalen. Hiermee wordt aangegeven dat men wel op tijd moet drinken.
Overige effecten,
- Training van het ademhalingsapparaat en slijmvliezen. Astmatisch aangelegde mensen kunnen hier baat bij hebben.
- Training van de bloedvaten. Gunstige invloed op de bloeddruk. Soepelere aders remmen eventuele aderverkalking.
- Gunstige werking op het stofwisselingsmechanisme.
- Stofwisselingsafval en melkzuren worden aan het lichaam onttrokken.
- Algehele weerstand door gewenning warmte versus koude.
- Betere doorbloeding van de huid.
- Ontspanning op de spieren.
Tijdens een saunabezoek raakt men veel vocht kwijt hetwelk beslist weer aangevuld moet worden. Het afvallen is hier dus géén vetverbranding en kan niet gezien worden als zijnde een manier om af te vallen.
Openbaar saunabedrijf
In een saunabedrijf gaat het er rustig aan toe. In de meeste saunacabines wordt niet of zacht gesproken. Door de lichamelijke ontspanning komt daardoor ook de geest tot rust.
In een saunabedrijf gaat het er vaak als volgt aan toe:
Bij binnenkomst wordt men doorgaans aan de receptie ontvangen. Er wordt een sleutel uitgereikt voor het gebruik van een persoonlijk kledingkastje. Wanneer voor het eerst een bezoek aan een sauna gebracht wordt zal het personeel, indien er behoefte aan is, de gast wegwijs maken en de saunagang uitleggen. In de kleedruimte staan de kledingkastjes waar men persoonlijke bezittingen kan opbergen. Benodigdheden kunnen soms gekocht of gehuurd worden, of het gebruik is in de prijs inbegrepen.
De consumpties die men in de rustruimte, bar of restaurant gebruikt worden doorgaans op rekening gezet. Pas als men vertrekt wordt er afgerekend.
Saunabedrijven variëren van eenvoudig tot zeer uitgebreid. In het laatste geval worden het ook wel wellness-oorden genoemd. Behalve één of meerdere sauna's zijn er bijvoorbeeld een stoombad, bubbelbad, wisselbaden, kruidenbad, zwembad, schoonheidssalon, bistro, en/of kan men er terecht voor massages.
Om de rust in saunabedrijven te bewaren zijn deze soms alleen toegankelijk voor volwassenen. Als jongeren wel worden toegelaten, geldt dit vaak vanaf een bepaalde leeftijd en/of alleen indien zij begeleid worden door een volwassene. Voor kleine kinderen stellen veel bedrijven een bepaald dagdeel in de week in. Op die momenten kunnen de overige badgasten minder rust verwachten.
Badkleding is in openbare saunabedrijven - in de saunacabine en de daarbij horende baden - niet toegestaan. Zie subkop Naakt. In de rustruimten en restaurantgedeelten is een badjas of een omgeslagen badlaken doorgaans wel vereist.
Omdat er op naakt bij veel mensen nog een taboe rust, kennen sommige saunabedrijven zogenaamde vrouwendagen of badkledingdagen. Dit is om deze groep kennis te laten maken met het saunagebeuren.
Er bestaan tevens saunabedrijven waar men in de rust- en restaurantgedeelten eveneens geen kleding draagt. Zo'n bedrijf wordt een naturistische sauna genoemd.
Kuuroord
Een kuuroord is een toeristisch oord dat zich richt op ontspanning en recreatie, maar met een medische gevoelswaarde. Een verblijf in een kuuroord wordt gunstig geacht voor de gezondheid door geneeskrachtige bronnen of gezonde lucht. Kuuroorden bestaan al sinds de oudheid, de Romeinen maakten gebruik van warmwaterbronnen voor hun thermen. In de 18e eeuw werd het kuuroord weer populair in Engeland, met name in Bath, waarna het 'vasteland' in de 19e eeuw volgde.
Een kuuroord heeft vaak ook hotelfaciliteiten, al hoeven die zich niet op het terrein van het kuuroord te bevinde
